Integrativna dečja psihoterapija

Rane socijalno-emocionalne veze, najraniji oblici komunikacija sa ljudima kao i uspostavljanje bliskih interpersonalnih odnosa, sastavni su deo ljudskog života i nužni su za psihičko zdravlje svakog pojedinca.

Uz razvoj jezika i komunikacije, međusobnu interakcije podržavaju i različiti kompleksni mentalni procesi – koji omogućuju osobi da interpretira i predviđa vlastito ponašanje i ponašanje drugih – refleksivnosti i mentalizacije. Kapacitet za mentalizaciju, kao specifično ljudsko razvojno dostignuće, raspolaže sa urođenim potencijalom, sa prirodnim kompetencijama u okviru individualne varijabilnosti i biva podstaknut i moduliran u najranijim socijalno emocionalnim vezama. U tom kontekstu naročito su važni odnosi u okviru sigurne privrženosti preko koje se usvaja veština modulacije primarnih emocionalnih impulsa  u socijalno prihvatljiv i razumljiv oblik. Sposobnost kontrole i regulacije afekata neophodan je uslov da bi osećanja bila podnošljiva, nepreplavljujuća i neugrožavajuća, a samim tim i misliva i obradiva.  Ključni mehanizam koji u okviru interakcija i emocionalnog odnosa između deteta i roditelja olakšava razvoj reflektivnih sposobnosti i mentalizaciju je roditeljsko ogledanje – označena i kontingentna refleksija detetovih internih stanja.

Tako dete stiče mogućnost da preko interakcije sa sobom i drugima, preko reflekivnog dijaloga  razvije pozitivne modele sebe i drugog, odnosno da sebe vidi kao razumljivog, prihvatljivog i vrednog ljubavi, a drugog kao pristupačnog, pouzdanog i prihvatajućeg. Sve sa krajnjim ciljem da se postepeno stiču psihosocijalne funkcije potrebne za samostalan i uspešan život u ljudskoj zajednici.

Prirodan razvojni procesa  mentalizacije prolazi kroz nekoliko razvojnih faza, kroz pre-mentalizacijske modele. U najvećem broju slučajeva u okviru prirodnog razvoja, tokom sazrevanja usvaja se kompleksna sposobnost kontrole afekata i postiže se optimalni nivo mentalizacije koja pomaže razumevanje, predvidljivost i adekvatno reagovanje u socijalnim odnosima.

Međutim, čovekova imaginativna snaga pored toga što podržava veoma složene ljudske kontakte, kulturu i kreativnost istovremeno čini čoveka ranjivim prema psihičkim smetnjama, emocionalnim teškoćama i patnji.

Ukoliko dete ne doživljava roditelja kao sigurnu bazu i izostaju tople i kvalitetne interakcije kroz koje dete uči o sebi i drugima, ili ako je tokom detinjstva bio izložen zanemarivanju ili zlostavljanju postoji velika verovatnoća da će se pojaviti devijacije u razvoju sposobnosti važnih za razumevanje sebe i drugih što u konačnici može rezultirati pojavom neke forme psihopatologije u dečjoj ili odrasloj dobi. Stanja izražene emocionalne uzbuđenosti,  stresne  interpersonalne situacije mogu samanjiti ili  destabilizirati kapacitet za mentalizaciju čak izazvati inhibiciju ili deaktivaciju i dovesti do ponovnog pojavljivanja ne-mentalizirajućih i pre-mentalizirajućih obrazaca razmišljanja.

Istraživanja potvrđuju da je kapacitet za mentalizaciju jedan od središnjih pojmova u ljudskom normativnom razvoju i da su nedostaci u kapacitetu za mentalizaciju karakteristika gotovo svih formi psihopatologije.

Razvojno relaciona perspektiva integrativne dečje psihoterapije stavljajući u središtu psihoterapijskog procesa odnos dete – terapeut predstavlja aktivnost čiji je cilj produbljivanje procesa sa površnog nivoa rituala, verbalizacije i uobičajene manipulacije sa predmetima prema akciji i igri sa dubokim značenjem, sa simbolično reflektivnim kapacitetom.

Terapeutovi odgovori i odnos prema dečjem ponašanju, mislima i emocijam ostvaruje se preko metafore igre ili prihvatanjem igre uloga. Promocijom “kao da” okvira igre obezbeđuje se snaga kreativnom procesu koji pomaže da se premosti jaz između stvarnosti i dečje fantazije, da se simuliraju kontradiktorni delovi stvarnosti, objekta ili selfa. Kroz interakcije čiji je cilj rad sa “zatvorenim psihološkim iskustvima” dete formira pozitivne unutrašnje radne modele sebe i drugog, osvešćuje, verbalizuje i gradi reprezentaciju primarnih emocija. Upravljanjem bliskošću, odigravanjem različitih uloga terapeut postaje jedna vrsta mobilnog “intermedijarnog objekta” i ispoljava refelksivnu poziciju prema detetu sa potrebnom i adekvatnom kontingencijom. Za decu prihvatljiv i razumljiv način komuniciranja podstiče da se svet doživi u terminima mentalnih stanja i psihičke realnosti, jača refelektivni potencijal, ublažava i otklonja  zastoje u  mentalizaciji.

U radu sa roditeljima težište je na deblokadi i reaktivaciji mentalizacije da prepoznaju mentalna stanja deteta i da reaguju sa adekvatnom kontingencijom. Cilj je da emocionalna iskustva deteta budu adekvatno predstavljena u roditeljksim reprezentacijama, da se jača responzivni kvalitet roditelja. Pomoć roditelju se odnosi i na  pružanje  pomoći u asimilaciji i harmonizaciji sadržaja ego stanja, u relaksaciji odbranbenih mehanizama, u promeni ili  odbacivanju skripta i ponovnog uspostavljanja kontakta sa sobom i svetom oko sebe.